Abstract
This article examines the concept of alternation of predictable (symmetrical) and unpredictable (asymmetrical) occurrences under the influence of Prigogine’s theory of bifurcation. It shows that Lotman acknowledged those occurrences to be essential in historical processes. However, he considered the unpredictable occurrences to be destructive in cultures developed on dual models because of the expectations of eschatological transformation of the world which they generate. At the same time, he hoped that the historical unpredictability would be connected with the transformation of the Russian cultural model. The article shows the application of dual models in Lotman’s cultural semiotics and Miłosz’s studies of Russia. It emphasizes that for Miłosz those were the models of Gnostic-Manichaean dualism and pictures him as a continuator of the Vilnius school of thought of Russia.
References
Archutowski 1920: R. Archutowski, Historia Kościoła katolickiego w zarysie, Warszawa, G. Gebethner i Spółka, 1920.
Bierdiajew 1999: M. Bierdiajew, Rosyjska idea, przeł. J.C.–S.W., Warszawa, Stowarzyszenie Kulturalne Fronda, 1999.
Bierdiajew 2004: M. Bierdiajew, Światopogląd Dostojewskiego, przeł. H. Paprocki, Kęty, Wydawnictwo Antyk, 2004.
Dobkowski 2007: M. Dobkowski, Kataryzm: Historia i system religijny, Kraków, Wydawnictwo WAM, 2007.
Dorosz 1989: K. Dorosz, Maski Prometeusza: Eseje konserwatywne, Londyn, „Aneks”, 1989.
Heller 2000: M. Heller, Historia Imperium Rosyjskiego, przeł. E. Melech, T. Kaczmarek, Warszawa, Książka i Wiedza, 2000.
Jabłonowski 1910: W. Jabłonowski, Dookoła Sfinksa. Studya o życiu i twórczości narodu rosyjskiego, Księgarnia E. Wende i Spółka, 1910.
Jabłonowski 1913: W. Jabłonowski, Dwie kultury: Studia historyczne i literackie, Warszawa, Księgarnia E. Wende i Spółka, Warszawa, 1913.
Jasinowski 1920: B. Jasinowski, Wpływy rosyjskie na duszę polską, Kraków, Krakowska Spółka Wydawnicza, 1920.
Jasinowski 1933: B. Jasinowski, Wschodnie chrześcijaństwo a Rosja, Wilno, Instytut Wydawniczy Europy Wschodniej, 1933.
Kaźmierczyk 2020: Z. Kaźmierczyk, Heretyckie inspiracje Czesława Miłosza // Religijność Czesława Miłosza, red. Z. Kaźmierczyk, Gdańsk, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2020.
Kornat 2000: M. Kornat, Instytut Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej w Wilnie (1930–1939) i jego wkład w rozwój polskiej sowietologii, «Kwartalnik Historyczny», 2000, R CVII, 3.
Kornat 2011: M. Kornat, Wstęp. Czesława Miłosza spotkania z Rosją // Cz. Miłosz, Rosja. Widzenia transoceaniczne, t. II. Mosty napowietrzne, Warszawa, Fundacja Zeszytów Literackich, 2011.
Le Goff 1997: J. Le Goff, Narodziny czyśćca, przeł. K. Kocjan, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1997.
Lotman 2000: Iu. Lotman, SEMIOSFERA: Kul’tura i vzryv Vnutri mysliashchikh mirov Stat’i: issledovaniia, zametki (1968–1992), S.-Peterburg, Izdatel’stvo «Iskusstvo – SPB», 2000, elektronnyi adres: <https://vk.com/doc2674442_437764188> poslednee poseshchenie 10.01.2020.
Lotman 2010: Iu. Lotman, Nepredskazuemye mekhanizmy kul’tury, Tallinn, TLU Press, 2010.
Lotman, Uspenskii 2005: Rol’ dual’nykh modelei v dinamike russkoi kul’tury (do kontsa XVIII veka), Ob’’edinennoe gumanitarnoe izdatel’stvo, Kafedra russkoi literatury Tartuskogo universiteta, Tartu 2005, elektronnyi adres: <https://www.ruthenia.ru/document/537293.html> poslednee poseshchenie 10.01.2020.
Miłosz 1990: Cz. Miłosz, Rodzinna Europa, Warszawa, Czytelnik, 1990.
Miłosz 1996: Cz. Miłosz, Legendy nowoczesności, Kraków, Wydawnictwo Literackie, 1996.
Pipes 2006: R. Pipes, Rosja Carów, przeł. Wł. Jeżewski, Warszawa, Wydawnictwo Magnum, 2006.
Potkański 1905: K. Potkański, Konstantyn i Metodiusz, Kraków, Geberthner i Spółka, 1905.
Szwat-Gyłybowa 2005: G. Szwat-Gyłybowa, Haeresis bulgarica w bułgarskiej świadomości kulturowej XIX i XX wieku, Warszawa, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 2005.
Zdziechowski 1993: M. Zdziechowski, Wybór pism, Kraków, Wydawnictwo Znak, 1993.
Zemła 2014: M. Zemła, Miłosz, Mickiewicz, Rosja, «Pamiętnik Literacki», 2014, R. CV, 1.
Żyłko 2018: B. Żyłko, Wprowadzenie. Testament naukowy Jurija Łotmana // Nieprzewidywalne mechanizmy kultury, red. E. Gola, Poznań, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2018.